á
â
ă
ä
ç
č
ď
đ
é
ë
ě
í
î
ľ
ĺ
ň
ô
ő
ö
ŕ
ř
ş
š
ţ
ť
ů
ú
ű
ü
ý
ž
®
€
ß
Á
Â
Ă
Ä
Ç
Č
Ď
Đ
É
Ë
Ě
Í
Î
Ľ
Ĺ
Ň
Ô
Ő
Ö
Ŕ
Ř
Ş
Š
Ţ
Ť
Ů
Ú
Ű
Ü
Ý
Ž
©
§
µ
Matka Spartanka, kobieta, która zaczęła gromadzić pamiątki rodzinne oraz po wielkich Polakach (Świątynia Sybilli), a także kolekcję sztuki światowej (Dom Gotycki), dając podwaliny pod Muzeum Książąt Czartoryskich (otwarte w 1878 r.). To dla niej syn Adam zakupił Damę z gronostajem. Przyjaźniła się z najwybitniejszymi umysłami ówczesnej epoki: J.J. Rousseau, J.W. von Goethe, T. Kościuszką, J.P. Norblinem, P. Aignerem, F. Zabłockim, I. Krasickim, J.U. Niemcewiczem, F.D. Kniaźninem, S. Konarskim, W. Bogusławskim, S. Staszicem, H. Kołłątajem, A. Naruszewiczem, G. Piramowiczem i innymi. Bliskie związki łączyły ją również ze znienawidzonym przez Polaków Repninem, a także królem Stanisławem Augustem Poniatowskim. Trudne i niezwykłe było życie Izabeli (1746–1835) – wczesne sieroctwo (matki nie znała), obojętność ojca, krytyka ze strony babki, wydanie za mąż w wieku 15 lat za wuja ciotecznego, początkowo brak zainteresowania ze strony o dwanaście lat starszego męża, duża niechęć bratowej, „przyjaźnie” z wrogami Polaków, następnie całkowite oddanie się sprawie polskiej, zgromadzenie wspaniałej kolekcji dzieł, założenie pierwszego w Polsce prywatnego muzeum (1801). Księżna żyła tak, jak chciała. Przebyła bardzo długą drogę – z niewykształconej, oszpeconej ospą panienki wyrosła jedna z najpotężniejszych kobiet swojej epoki. Pozostały po niej zapiski, kolekcje skarbów, ogrody, świątynie dumania, wiersze pochwalne sławiące jej działalność. Sztuka dała jej nieśmiertelność. Jej imię nigdy nie zostanie zapomniane. Myślę, że warto poznać życie Izabeli.
Książka „Pani na Puławach” powstała głównie w oparciu o listy Izabeli. Pierwsze wydanie ukazało się w 1978 r., kolejne w 1980 i 1988 r. W 2011 r. w Wydawnictwie Inicjał ukazała się ponowie ta świetna książka.
Joanna Muniak Biblioteka Kraków